1. Không gian trưng bày “Tết xưa – Tết thời bao cấp”

Ngược dòng thời gian trở về “Tết xưa – Tết thời bao cấp” của thập kỷ 70, 80 để cùng sống lại một giai đoạn lịch sử đặc biệt của đất nước. Tết thời bao cấp tuy còn thiếu thốn về vật chất nhưng đầy ắp tình người và thiêng liêng. Tết là sự chờ đợi, háo hức, là mong ước hi vọng với biết bao niềm vui dành cho tất cả mọi người. Gần đến những ngày giáp tết, các cửa hàng mậu dịch lúc nào cũng đông nghịt người đứng xếp hàng chờ mua hàng tết bằng tem phiếu. Túi hàng tết thường có hộp mứt Hà Nội, gói chè Ba Đình, thuốc lá Thăng Long (hoặc Điện Biên/Chiến Thắng/Sông Hồng), chai rượu chanh Thanh Mai (hoặc rượu tằm, rượu cam, rượu cà phê), gói kẹo mềm… Thực phẩm ngày tết gồm có gạo nếp, đậu xanh, lá rong, bóng bì, bánh đa nem, miến, măng khô, mỳ chính, hạt tiêu, nước mắm, dấm, trứng, thịt lợn, thịt gà… Bên cạnh đó, phong tục dọn dẹp nhà cửa, thú chơi hoa tết (hoa đào, hoa dơn, thược dược, đồng tiền..), treo tranh tết (phổ biến là bộ cuốn thư, câu đối, mâm ngũ quả, lục bình…), gói bánh chưng, bao sái bàn thờ, chuẩn bị đồ lễ cúng ông Công ông Táo, cúng giao thừa, cúng tổ tiên, chúc tết, du xuân… vẫn được nhân dân gìn giữ, tiếp nối. Điều đó cho thấy, dù xã hội có nhiều đổi thay, nhưng tết nay và tết xưa vẫn mang trong mình những giá trị chung.

“Tết thời bao cấp” được tái hiện qua 3 không gian trưng bày: Gian hàng Mậu dịch quốc doanh, Gian hàng tranh – hoa – pháo tết và Không gian thờ cúng. Mặc dù không gian trưng bày không lớn nhưng đã làm nổi bật được đời sống vật chất, tinh thần và văn hóa tâm linh của người dân thủ đô Hà Nội cách đây nửa thế kỷ.

– Địa điểm: Khu nhà 19C

– Thời gian trưng bày: Từ ngày 20/1/2025

2. Không gian trưng bày “Nghi lễ tết cung đình ngày xuân”

Trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê sơ, trong cung đình thời Lê Trung hưng đã hình thành nên một hệ thống các nghi lễ tết cung đình mùa xuân: lễ cúng táo quân, lễ tiến lịch, lễ tiến xuân ngưu (rước trâu đất và thần Câu mang), lễ phất thức (lau rửa và niêm phong ấn), lễ cáp hưởng (mời các vị tiên đế về ăn tết), lễ thướng tiêu (dựng cây nêu), lễ trừ tịch (cúng giao thừa), lễ tế tổ tiên, lễ Chính đán, lễ chúc thọ nhà vua, lễ tế giao (tế trời), lễ khai hạ (hạ cây nêu), lễ khai ấn (mở ấn)… Trong đó, có 3 nghi lễ đặc biệt quan trọng là lễ tiến lịch, lễ tiến xuân ngưu và lễ chính đán.

Lễ tiến lịch được xem là nghi lễ đầu tiên của triều đình báo hiệu cho nhân dân cả nước biết về thời khắc “tết đến xuân về”. Trong các triều đại phong kiến phương Đông, nhà vua coi mình là thiên tử, là người nối giữa trời và dân nên phải có trách nhiệm làm lịch báo cho dân biết thời gian, thời tiết để nhân dân làm nông vụ, tế lễ và ổn định đời sống. Lịch triều hiến chương loại chí, Lê triều hội điển đều cho biết: Hàng năm vào tháng trọng xuân, Tư thiên giám tiến hành tra cứu, tính toán lịch công của năm sau, biên soạn thành bản thảo lịch của năm mới. Đến tuần tháng 6, dâng trình lên vua ngự lãm, thấy nội dung bản thảo đã hoàn chỉnh, vua phê duyệt, truyền cho Trung thư giám viết lại thật chuẩn và giao cho Tri giám trông coi việc san khắc, in ấn. Đến kỳ tháng 12 chọn ngày giờ tốt tiến hành đóng ấn. Vào sáng sớm ngày 24 tháng Chạp hàng năm, tại sân rồng điện Kính Thiên, triều đình long trọng tổ chức nghi lễ tiến Ngự lịch lên Hoàng đế và ban lịch cho bách quan, muôn dân. Lễ được tổ chức với nghi lễ thường triều do Bộ Lễ chủ trì, bộ phận chuyên trách là Nghi chế ty cùng phối hợp với Tư lễ giám, Lễ khoa, Cáp môn…

Lễ tiến Xuân ngưu được tổ chức vào ngày lập xuân. Lịch triều hiến chương loại chí chép: “Vào tháng 11 hàng năm, Tư Thiên giám làm bản tâu trình rõ ngày nào là tiết Lập xuân cùng mẫu trâu xuân của năm đó rồi giao cho Cục Thường ban ở bộ Công làm. Trước tiết Lập xuân một ngày, vào buổi chiều, cục Thường ban đem trâu đất đến đàn tế ở phường Đông Hà, quan Phủ doãn hai huyện Thọ Xương và Quảng Đức làm lễ xong thì sai dân phường rước đến đàn tế ở phường Hà Khẩu, sáng hôm sau rước đi sớm, các quan Phủ doãn đều lấy cành dâu đánh trâu đất rồi rước về điện Kính Thiên làm lễ tiến Xuân ngưu. Các quan văn, võ, công, hầu, bá vâng chỉ chúa đều đầy đủ phẩm phục vào triều làm lễ. Lễ xong, quan Tư lễ giám bưng cái án để Xuân ngưu ở trước nơi nhà chúa ngồi đưa sang tiến ở phủ chúa. Quan Công khoa theo lệ ban cho các quan”. Theo quan niệm của người xưa, một năm có 12 tháng, mỗi tháng tượng trưng cho hình ảnh một con vật thuộc 12 con giáp, tháng cuối cùng của năm biểu tượng là Trâu nên gọi là tháng Sửu. Thời điểm này vẫn là mùa đông giá rét, làm tượng trâu ban đầu với nghĩa tống tiễn mùa đông lạnh giá; sau có thêm tục đả xuân ngưu mang ý trấn át, xua đuổi khí lạnh mùa đông, đón chào mùa xuân.

Lễ Chính đán được tổ chức vào sáng sớm ngày mồng Một tết với nghi thức Đại triều trang trọng, tôn nghiêm, diễn ra tại sân điện Kính Thiên. Lễ Chính đán là một nghi lễ triều hội, là dịp nhà vua, hoàng tộc và trăm quan gặp gỡ nhau ngày đầu năm mới, cùng chúc tụng cho nhà vua trường thọ, nhân dân ấm no yên vui, xã tắc vừng bền cường thịnh. Trong lễ Chính đán, 12 xứ trong cả nước dâng biểu chúc mừng nhà Vua. Nhân dịp này nhà Vua cũng ban yến, ban tiền thưởng xuân cho văn võ bá quan. Việc ban yến, ban tiền là một phong tục có từ thời Lý – Trần, thể hiện sự quan tâm của người đứng đầu đất nước đối với thần dân của mình.

Cả 3 nghi lễ đều được trưng bày thông qua hình thức giới thiệu tư liệu, diễn giải bằng tranh vẽ phỏng dựng và hiện vật mô hình, giúp du khách có thể hình dung ra được phần nào đời sống chính trị, văn hóa, lịch sử quá khứ vàng son hoàng cung xưa kia.

– Địa điểm: Khu nhà N14

– Thời gian trưng bày: Từ ngày 20/1/2025